مکتب خانه از دیربار تا امروز
«مکتب» یا «مکتبخانه»، «کُتَّاب» (بضم کاف و تشدید تاء) یا «کتابخانه»، به ابتدائی‌ترین محل فراگیری تعلیم و تربیت گفته میشده است و مدیر آنرا معلم، مکتب‌دار، ادیب، مؤدِب، ملا و یا آخوند میگفته‌اند. پس از پیدایش اسلام در ایران، نخستین محلی که پایگاه تعلیم و تربیت قرار گرفت، مسجد بود، زیرا بوسیله مسجد منظور مسلمانان که ترویج دین اسلام و تعلیم مبانی آن بود برآورده میشد؛ نظر بتأثیر فوق‌العاده مذهب در اخلاق و رفتار گروندگان، حکام عرب با تأسیس مسجد و تعلیم دین، تفوق وتسلط خود را بر روح و حسم ایرانیان تأمین میکردند، بنابراین آنها از لحاظ دنیوی نیز علاقه‌مند بتأسیس مسجد بودند. اوقات تعلیم موقعی بود که مردم از کار عبادت فارغ شده و به مسجد نیاز نداشتند، یعنی از بامداد تا نمیروز وبعداز ظهر در فاصله نمازها. جایگاه درس، شبستان، رواق و ایوان مسجد بود. موادی که تدریس میشد در آغاز عبارت بود از قرائت قرآن، حدیث، بخث در اصول دین و مذهب، تفسیر قوانین شرع (فقه)، که بعدها صرف‌ونحو زبان عربی و ادبیات عرب و منطق وعلم کلام نیز بر مواد مذکور افزوده شد. از قرن دوم هجری به‌بعد که کتب علوم دینی تألیف گردید، بر تعداد و نوع حلقه‌های تجمع طلاب افزوده شد و مواد درسی رو بتزاید گذاشت و دربعضی از مساجد مانند مسجد عقیل و مسجد جامع منیعی نیشابور در قرن پنجم هجری، توران‌شاهی کرمان در قرن ششم، کتابخانه تأسیس گردید و حکام و امرا و توانگران کتابهائی برای استفاده طلاب وقف کردند. مکتبخانه در هرجا ممکن بود دایر شود در مسجد، درخانه، وگاهی در دکانها. معمولاً مکتب‌دار هرماه مبلغ جزئی از هر شاگرد مکتبی میگرفت و از این راه گذرای زندگی میکرد. در این اواخر مکتب هائی بوجود آمد که از محل اوقاف به مکتب‌دار حقوقی تعلق میگرفت و در مقابل آن مستمندان و یتیمان درآنجا بطور رایگان تحصیل می کردند.
برنامه مکاتب در ابتدا عبارت بود از آموختن الفباء و قرائت قرآن و از حفظ نمودن بخشی از آن؛ چون قرآن بزبان عربی است، اطفال نمی‌فهمیدند و با زحمت و رنج بسیار در مدتی طولانی آنرا طوطی‌وار حفظ میکردند و بلافاصله پس از مدتی که مکتبخانه را ترک میگفتند و وارد زندگی میشدند کلیه محفوظات را فراموش مینمودند، از همین زمان و بهمین شیوه بود که تحصیل و یادگرفتن بدون فهمیدن و بکارانداختن قوه تفکر مرسوم گردید و در بسیاری از مکاتب و مدارس این‌رویه باقی ماند. دروسی که در مکتب خانه ها تدریس می شد عبارت بود از خواندن و نوشتن حروف الفبا و در سال دوم به آنها عم جزو (جزوه ای از سوره های کوچک قرآن) آموزش داده و در سال های بعد قرآن، گلستان سعدی، نصاب الصبیان، جامع عباسی، ابواب الجناس و... . تدریس می شد.
در ادامه به معرفی از مستند بسیار زیبا و دیدنیه « مکتب خانه از دیربار تا امروز» می پردازیم و این فیلم دیدنی را برای دانلود ارایه می کنیم. این مستند حاصل یکسال و نیم مطالعه و پژوهش در خصوص روشهای آموزش قرآن کریم در کشور و سیر تحول مکتب‌خانه‌های قرآنی است که در آن سعی شده به لزوم بازنگری به شیوه‌های آموزش قرآن کریم در کشور پرداخته شود.
دانلود مستند:
